Στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου έχουν αναπτυχθεί οι σημαντικότεροι πολιτισμοί από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Ο Ελληνικός πολιτισμός σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία και με την ανάπτυξη επιστημών, όπως η ιατρική, η αστρονομία, η γεωγραφία, η γεωμετρία, η αρχιτεκτονική, αλλά και την ανάπτυξη της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και των τεχνών, έθεσε ισχυρά θεμέλια, πάνω στα οποία βασίστηκε ο σύγχρονος Ευρωπαϊκός πολιτισμός. Το γεγονός αυτό άφησε σε δεύτερη μοίρα άλλα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων, που έμειναν λιγότερο γνωστά. Ένα από αυτά ήταν η επικοινωνία μεγάλων αποστάσεων με χρήση δυνατής φωτιάς ή πυκνού καπνού, ευρέως διαδεδομένη σε καιρό πολέμου και ειρήνης.
Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν ένα καλά οργανωμένο επικοινωνιακό δίκτυο ανά τον Ελλαδικό χώρο. Το δίκτυο αυτό, το δίκτυο των Φρυκτωριών, εκμεταλλευόμενο τα νησιά του Αιγαίου και την ορεινή μορφολογία της περιοχής, χρησιμοποιεί την φωτιά και έναν κώδικα αναπαράστασης γραμμάτων για την μετάδοση μηνυμάτων σε πολλά χιλιόμετρα (≈130). Στην ουσία μιλάμε για την προϊστορία του τηλέγραφου. Τα σημεία που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες ήταν κατά κανόνα σε πλεονεκτικές θέσεις, κορυφές βουνών ή ακρωτήρια νησιών, τα οποία πρόσφεραν μεγάλη (μακρινή) οπτική επαφή. Σε πολλές κορυφές υπάρχουν ακόμα και σήμερα ερείπια ή κτίσματα, τα οποία ήταν φρυκτωρίες στην αρχαιότητα.
Οι φρυκτωρίες είναι συστηματική μέθοδος μετάδοσης προσυμφωνημένων μηνυμάτων με χρήση φωτιάς. Η λέξη φρυκτωρία είναι σύνθετη και αποτελείται από τη λέξη φρυκτός που σημαίνει πυρσός και ώρα που σημαίνει φροντίδα.
Οι πρώτες φρυκτωρίες ή φρυκτώρια θεωρούνται κατά πολλούς οι Ηράκλειες στήλες (Γιβραλτάρ) [Λάζος, εγκυκλοπαίδειες Ελευθερουδάκη]. Αυτές οι στήλες ήταν σημάδι για το τέρμα των δύο ηπείρων και για την Πύλη του ωκεανού ή την Τηλέπυλο όπως την ονομάζει ο Όμηρος.
Τις φρυκτωρίες χρησιμοποίησε αρχικά ο μυκηναϊκός πολιτισμός.
Στα πανάρχαια κείμενα του Ορφέα περιγράφεται η εκστρατεία των Αργοναυτών και μεταξύ άλλων και η μετάδοση μηνυμάτων μεταξύ των μονάδων του στρατού με φρυκτωρίες. Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια επίσης, ο Όμηρος αναφέρει διεξοδικά τις φρυκτωρίες ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ θεών και ανθρώπων αλλά και μεταξύ νησιών του Αιγαίου!
Όταν τελείωσε ο πόλεμος, που για δέκα χρόνια μαινόταν έξω από τα τείχη της Τροίας, ο Αγαμέμνονας έστειλε το μήνυμα στο παλάτι του στις Μυκήνες. Μέσα σε ένα βράδυ έγινε γνωστή η λήξη του πολέμου από την Τροία στις Μυκήνες με τη μέθοδο των φρυκτωριών. Ο Αισχύλος στο έργο του «Ορέστεια» αναφέρει μία-μία τις κορυφές που χρησιμοποιήθηκαν για να μεταδώσουν την λήξη του αιματηρού πολέμου.
Οι Μακεδόνες εδραίωσαν το αχανές βασίλειο τους κάνοντας χρήση και επεκτείνοντας τα δίκτυα των φρυκτωριών στα βάθη της Ασίας. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία µμάλιστα θεωρούσε πρωταρχική την εγκαθίδρυση πυκνών φρυκτωριών αλλά κατέρρευσε όταν αυτές καταστράφηκαν.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι θέσεις και οι προσανατολισμοί των δικτύων των φρυκτωριών τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο συμπίπτουν και µε τις θέσεις που βρίσκονται οι σημερινοί τηλεπικοινωνιακοί αναμεταδότες.
Κατά την Αλεξανδρινή εποχή οι τεχνικοί Κλεοξένης και ∆ημόκλειτος βελτίωσαν τον οπτικό τηλέγραφο και επινόησαν το 150 π. Χ. περίπου (Πολύβιος/Ιστορία Χ) τις πυρσίες. Οι πυρσίες χρησιμοποιούσαν τις φρυκτωρίες και τον υδραυλικό τηλέγραφο του Αινεία και έκαναν χρήση μεθόδου μετάδοσης σήματος που αποτέλεσε τον πρόδρομο του κώδικα Μορς και της ψηφιακής λογικής (Στυλιάδης). Η εμβέλεια αυτού του τρόπου επικοινωνίας αποδείχθηκε στην πράξη ότι έφθανε μέχρι και τα 30 χιλιόμετρα. Η κατασκευή του συστήματος των πυρσίων περιλαμβάνει δύο τοίχους που μοιάζουν με πολεμίστρες, με έξι εσοχές και πέντε κοιλότητες. Η κάθε κοιλότητα ήταν πλάτους ενός μέτρου και διέθετε μία πυρσία (πυρσό).
Από την οπτική γωνία του δέκτη ο αριστερός τοίχος αντιστοιχούσε στην σειρά και ο δεξιός στη στήλη των γραμμάτων. Το σύστημα αυτό χώριζε το αλφάβητο σε πέντε σειρές(ομάδες) και σε πέντε στήλες κατά την κάτωθι διάταξη.
Για να μεταδοθεί π.χ. το γράμμα Ξ έπρεπε να ανάψουν στον πρώτο τοίχο 4 πυρσοί και στον δεύτερο τοίχο 3 πυρσοί(τέταρτη στήλη και τρίτη γραμμή). Οι πυρσοί είχαν επάλειψη ρετσινιού ή ακάθαρτου πετρελαίου, που ήταν γνωστό από την τοποθεσία Κερί της Ζακύνθου από όπου και σήμερα αναβλύζει. Ο Αισχύλος μάλιστα αναφέρεται χαρακτηριστικά στο «άγγαρο πυρ» (άσβεστο πυρ) των φρυκτωριών. Ο Πολύβιος εγκωμιάζει αυτόν τον κώδικα επικοινωνίας για την ακρίβεια και απλότητα που παρείχε.
Στο Βυζάντιο ( 450 μ.Χ.) οι φρυκτωρίες αντικαθίστανται από τις καμινοβίγλες ή καμινοβιγλάτορες (κάμινος-χώρος καύσης και βίγλα-παρατηρητήριο) με τις οποίες αυξήθηκαν η ευκρίνεια και η εμβέλεια του σήματος προσθέτοντας και καθρέφτες.
Το βυζαντινό αυτό σύστημα επικοινωνίας απλωνόταν μέχρι την Ταρσό της Μικράς Ασίας , καλύπτοντας μία απόσταση 700 χιλιομέτρων και απόσταση 100 χιλιομέτρων μεταξύ παρατηρητηρίων. Στην Ιστορία αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι με φωτεινά σήματα η βασίλισσα Θεοδώρα το 532 µ.Χ. ειδοποίησε για να καταστείλουν την στάση του Νίκα.
Άλλο ένα σύστηµα έγκαιρης προειδοποίησης με φωτιές ήταν και το ωρονόμιο του Θεσσαλονικιού φιλόσοφου Λέοντα το 790 µ.Χ.. Το σύστημα αυτό σε συνδυασμό με ειδικά ρολόγια, ειδοποιούσε έγκαιρα τους Βυζαντινούς για τις αραβικές επιδρομές. Το ωρονόμιο κωδικοποιούσε με την χρήση ενός ρολογιού τον αριθμό των υψωμάτων του πυρσού (δηλαδή ανάλογα με την ώρα και το πόσες φορές υψωνόταν ο πυρσός, σήμαινε και διαφορετικό μήνυμα). Το σύστημα αχρηστεύτηκε επί βασιλείας Μιχαήλ Γ, πιθανώς γιατί οι νίκες του μείωσαν την αναγκαιότητά του και τέθηκε πάλι σε χρήση από τον Μανουήλ τον Α` [Ιστορική εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών στη χώρα μας ∆. Σκανδαράς].
Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι ένα μήνυμα έκανε μία περίπου ώρα για να ληφθεί στην Κωνσταντινούπολη με μέσο όρο λήψης και αναμετάδοσης από σταθμό σε σταθμό πέντε με οκτώ λεπτά. Αυτό το τηλεπικοινωνιακό σύστημα των Βυζαντινών το χρησιμοποίησαν και οι Σταυροφόροι μετά από την προσωρινή κατάκτηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το 1204 μ.Χ.
Οι αρχαίοι πύργοι στη Σίφνο, είναι χτισμένοι από τον 6ο έως τον 3ο αιώνα π. Χ. και χρησιμοποιούνταν κυρίως για επικοινωνία. Η συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα έχει αναδείξει 76 τέτοια κτίσματα περισσότερα από ένα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Σίφνος κατέχει τα πρωτεία όσον αφορά τη διασπορά οχυρών κατασκευών στην ύπαιθρο. Οι πύργοι αυτοί που είναι όλοι κυκλικοί με μέση εξωτερική διάμετρο περί τα 8 μέτρα, έχουν κατασκευαστεί σε καλλιεργημένες περιοχές, σε κορυφές υψωμάτων ή σε πλαγιές. Συνδέονται με τις ακροπόλεις του νησιού και πιθανότατα χρησίμευαν είτε ως φρυκτωρίες είτε ως φυλάκια είτε, τέλος, ως αποθηκευτικοί χώροι.
Οι φρυκτωρίες στη Σίφνο άρχισαν να κτίζονται μετά την επιδρομή των Σαμίων για να στέλνουν προειδοποιητικά σήματα στις αρχαίες ακροπόλεις. Στα ρωμαϊκά και ενετικά χρόνια άναβαν φωτιές στην κορυφή τους για να προειδοποιούνται οι άνθρωποι ότι έρχονται πειρατές.
Οι πιο αξιοσημείωτοι Πύργοι στο νησί είναι:
Ο Άσπρος Πύργος είναι σε αρκετά καλή κατάσταση και από τους αρχαιότερους, χτισμένος στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα. Δεσπόζει σ’ ένα λόφο αριστερά (βορειοανατολικά) του Πλατύ Γιαλού. Απέναντι από τον Άσπρο Πύργο υπάρχει αυτός της Παναγιάς του Βουνού, ο οποίος με τη σειρά του μεταφέρει το σήμα στον Άη-Αντρέα, στον Προφήτη Ηλία, στου Καδέ, στη Μερισίνη.
Κάτω από την ακρόπολη του Αγίου Ανδρέα, πλάι στο δρόμο Απολλωνία – Βαθύ βρίσκεται ο Πύργος Καδέ, του 4ου π. Χ. αιώνα. Χτισμένος ψηλά σε μια πλαγιά, εποπτεύει τη γύρω αγροτική περιοχή. Είναι ο μόνος στοιχειωδώς συντηρημένος.
Επίσης το Καμπαναριό είναι ο πιο χαρακτηριστικός αρχαίος πύργος του νησιού. Η τοξωτή θύρα του, που μοιάζει με κωδωνοστάσιο, διατηρείται σχεδόν ακέραια. Βρίσκεται απέναντι από το ξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων, στο δρόμο Απολλωνία – Καμάρες, πάνω από την κοίτη του ξεροπόταμου Λιβαδά. Χρονολογείται τον 6ο π. Χ. αιώνα.
Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος της Σίφνου επιχειρεί μια προσπάθεια αναβίωσης των αρχαίων Φρυκτωριών στα όρια του νησιού. Εθελοντές ανάβουν τους πύργους την Κυριακή του Αγίου Πνεύματος.
Τους Πύργους της Σίφνου παρουσίασε σε ένα τόμο ο Ευαγγ. Παντάζογλου μαζί με τον Αυστραλό Καθηγητή Αρχαιολογίας Ν. Άστον. Ο Παντάζογλου, μηχανικός αεροσκαφών της Ολυμπιακής, φωτογράφισε τους πύργους της Σίφνου ακόμα και από ελικόπτερο!
