«Όλο το νησί μου κάτασπρο
Μοσχοβολάς αγιότη»
Θεοδόσης Σπεράντζας
Μια απόφαση για κατάθεση τιμής στη μνήμη του πατέρα του Τάσου, έκανε τον Γιώργο Παπαπαύλου να μας προσφέρει ένα εύχρηστο οδοιπορικό στις 235 εκκλησίες του νησιού μας, μέσα από «Τ’ Αη-Νηγιά τ’ Ανήφορο».
Ο συγγραφέας γράφει στον πρόλογο του ότι ετοίμασε «ένα οδηγό για τον επισκέπτη οδοιπόρο, με αναφορά για το πώς πάει κανείς σε κάθε εκκλησία, δυο λόγια για τις εκκλησίες και 2 φωτογραφίες, μία εξωτερική και μία εσωτερική από το τέμπλο». Ευτυχώς για μας, το βιβλίο αποτελεί πηγή όχι απλά περιπατητικής και ιστορικής γνώσης, αλλά και πνευματική τροφή αυτοσυνειδησίας και δύναμης.
Πέρα από την ξεχωριστή αναφορά σε 3 ναούς που δέθηκαν με τη ζωή του (Άη-Συμεώς, Παναγιά τα Γουρνιά και Αη-Γιάννης το Μαύρο Χωριό), ο Γ. Παπαπαύλου μας θυμίζει κάλαντα, ημερομηνίες πανηγυριών με τράπεζα ή μεζέδες και παραθέτει ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία. Δεν επεκτείνεται σε θέματα δογματικά και θεολογικά, λειτουργικής και εκκλησιαστικής παιδείας, εικονογραφικά και αγιογραφικά, ναοδομίας και ρυθμών, διότι προφανώς δεν το επιτρέπει το πλήθος των 235 ναών της Σίφνου μας με πάνω από 321 πανηγύρια (265 αναφέρει ο συγγραφέας),αφού πολλοί ναοί είναι δίκλιτοι ή τριμάρτυρες ή με περισσότερους εορτάζοντες Αγίους.
Στις σελίδες 7 έως 20 ο Γ. Παπαπαύλου κάνει σοβαρές και αξιοσημείωτες διαπιστώσεις, που απευθύνονται στον καθένα μας. Ιδιαίτερα οφείλουν να τις λάβουν υπόψη τα μέλη των ενοριακών και εκκλησιαστικών επιτροπών για ευνόητους λόγους. Οι επισημάνσεις αυτές είναι διατυπωμένες με σαφήνεια και διάκριση, με ευαισθησία και ενδιαφέρον.
«Οι περισσότερες εκκλησίες της Σίφνου, γράφει ο Γ. Παπαπαύλου, κτίστηκαν σε συνθήκες δύσκολες και πιεστικές, τόσο κατά τη Φραγκοκρατία, από το 13ο μέχρι το 16ο αιώνα, όσο και κατά την Τουρκοκρατία στη συνέχεια και μέχρι την απελευθέρωση». Επίσης, «είναι άξιο θαυμασμού το πώς μπόρεσαν οι απλοί άνθρωποι με πενιχρά μέσα, να κτίσουν τόσες εκκλησίες σε μέρη δυσπρόσιτα αιώνες πριν και να φροντίσουν ανελλιπώς για τη συντήρηση τους μέχρι τις μέρες μας».
Ο συγγραφέας δεν αποφεύγει να επισημάνει και αρνητικές πλευρές της Σιφνέικης ζωής γενικότερα και της σχέσης μας με το Ορθόδοξο βίωμα ειδικότερα. Γι’ αυτό συνεκτιμά,
- τους πειρασμούς της καλοπέρασης και τις ευκολίες της εποχής μας
- την αλλαγή των κοινωνικών δεδομένων και την εισβολή άλλων ηθών
- την κούραση από το κυνήγι του χρήματος στην τουριστική περίοδο
- τα οικονομικά συμφέροντα και τις λοιπές σκοπιμότητες.
Για τα Σιφνέικα πανηγύρια στα εξωκλήσια μας διαπιστώνει μεταξύ άλλων αρνητικών :
- τις δήθεν πρωτοβουλίες ανακαίνισης
- την καταλυτική επίδραση της επιδειξιομανίας και του καταναλωτισμού
- την εγκατάλειψη και την καταστροφή των μονοπατιών
- τη χαμένη Ιθάκη, που δεν μας προσφέρει πια «το ωραίο ταξίδι». Κάποια από τα πανηγύρια μας είναι «απλές πολυπληθείς κοσμικές συγκεντρώσεις».
Στο κεφάλαιο για την τουριστική ανάπτυξη λέει ότι τα οικονομικά οφέλη από τον τουρισμό έφεραν «σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική συμπεριφορά, στον πολιτισμό του νησιού, που επηρέασαν και τη σχέση των ανθρώπων με τις εκκλησίες».
Αξίζει να συμπληρώσομε ότι για μας τους Σιφνιούς η εκκλησία δίπλα στο σπίτι μας ή το εξωκλήσι δίπλα στο εργαστήρι ή στη θεμωνιά μας, μας εξαγιάζει δίνοντας νόημα στην καθημερινότητά μας. Η ετήσια γιορτή του κάθε ναού ανήκει στο πιο πρωταρχικό επίπεδο της ζωής και του πολιτισμού του ανθρώπου. Καμία κοινωνία, κανένας πολιτισμός δεν έχει ποτέ υπάρξει δίχως γιορτές και πανηγύρια, αφού η γιορτή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ρυθμού της εργασίας και της ανάπαυσης του ανθρώπου. Αν αληθεύει πως η πίστη μας είναι θεϊκή χαρά και συνεπώς εορτασμός, τότε ο Χριστιανισμός κατανοείται καλύτερα μέσα από τη χαρά και τις γιορτές του, παρά μέσα από αφηρημένες και θεολογικές διατυπώσεις.
Οι παραπάνω σκέψεις ανήκουν σ’ αυτές που δικαιολογούν και την ύπαρξη τόσων πολλών ξωκλησιών, διάσπαρτα α όλη τη Σίφνο. Τα περισσότερα είναι μοναδικά σύνολα βαθειάς πίστης και ασύγκριτης τέχνης. Η μοναδικότητα των ξωκλησιών του νησιού μας οφείλεται,
- στην ανυπέρβλητη φυσική ομορφιά (Χρυσοπηγή, Πουλάτη, Κιτριανή, Σκαλωτιανή, Εφταμάρτυρος, Λειβαδάκια, Πλατάνισα,…)
- στον πλούτο των εικόνων, των κειμηλίων και των εκκλησιαστικών θησαυρών
- στην αίγλη των βαθιά ριζωμένων στο χρόνο θρύλων και στις εντυπωσιακές αφηγήσεις παλαιότερων γενεών για θαύματα και σημεία
- στην ίδια τη Χάρη των Αγίων και στη Θεϊκή Σκέπη.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν μαρτυρία, που θα μας βοηθήσει να υποψιαστούμε για όσα πρόκειται να φανερωθούν στον καθένα μας. Ήδη ο Γ. Παπαπαύλου μας προϊδεάζει με το motto που έχει επιλέξει, απόσπασμα από ποίημα του Νίκου Σταφυλοπάτη. Μας προτρέπει ν’ αρχίσομε να καταλαβαίνομε
«πού φέρνει ο δρόμος τ’ Άη – Συμεού
όσο ψηλή κι αν είναι η κορφή του «.
Για τα ίδια μας επιβεβαιώνει στον επίλογο του, όπου επιλέγει την επικαιρότητα όσων έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης σχεδόν έναν αιώνα πριν, στις 13 Ιουλίου του 1915, στο κελί της Παναγιάς του Βουνού. Αξίζει να τα μελετήσομε.
Το βιβλίο που παρουσιάζομε, σε μια πρώτη άποψη, μοιάζει να μιλά για ένα οδοιπορικό στις Σιφνέικες εκκλησίες. Οι Σιφνέικες εκκλησίες από μια πρώτη ματιά μοιάζουν να μαρτυρούν για την Ορθοδοξία. Και τ’ Αη-Νηγιά τ’ ανήφορο μοιάζει να αναγγέλλει την κορυφή, τον ουρανό, για τον οποίο είμαστε όλοι πλασμένοι. Κι όμως, κανένα από τα παραπάνω φαινόμενα δεν φανερώνει τα πραγματικά περιεχόμενα.
Το οδοιπορικό, οι εκκλησίες, τ ανήφορο, δεν αποκαλύπτουν το Χριστό, αλλά κηρύττουν το Σταυρό του Χριστού. Το έργο αυτό δεν μιλά για τα ξωκλήσια, αλλά για το «πνεύμα», τη «φωνή», που αντηχεί σ’ ολάκερη τη Σίφνο και μαρτυρεί τον Τριαδικό Θεό, την Παναγία, τους Αγίους. Η αξία του δεν περιορίζεται στην περιγραφή κάποιων οδοιπορικών, αλλά επεκτείνεται στην ψηλάφηση «λεπτών εσωτερικών κινήσεων», δηλαδή των κινήσεων που μας αξιώνουν να αντικρίζομε όλη μας τη ζωή ως ανάβαση, ως ανήφορο, «τ’ Ά η – Ν η γ ι ά τ’ Α ν ή φ ο ρ ο».
Ευχαριστούμε θερμά τον Γιώργο Παπαπαύλου για τους κόπους του. Πιστεύομε πως το «Ευχαριστώ» μας αυτό, δίκαιο και οφειλόμενο, εκφράζει όλους τους αναγνώστες του, Σιφνιούς και φίλους του νησιού μας.
Γιώργος Νίκου Θεοδώρου
Άη – Λούκας ΣΙΦΝΟΥ, Παρασκευή 29 Απριλίου 2011
Σημείωση: Ενημερώνουμε τους αναγνώστες μας ότι το βιβλίο τον Γιώργου Παπαπαύλου διατίθεται από τα βιβλιοπωλεία της Σίφνου και στην Αθήνα από τα βιβλιοπωλεία ΠΟΛΙΤΕΙΑ (Ασκληπιού και Ακαδημίας) και της ΕΣΤΙΑΣ (Σόλωνος 60), ενώ μπορεί να το προμηθευτεί κανείς και από τον ίδιο τον συγγραφέα (e-mail:oj7jol@otenet.gr). Η τιμή του είναι 15 ευρώ.
Πηγή από την Εφημ. Σιφναϊκά Νέα